ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರನಿಗೆ ಪಂಚ ಮಹಾರಥೋತ್ಸವ

ಕುಂಡಿನಿ ಹಾಗೂ ಕಪಿಲಾ ನದಿಗಳ ಸಂಗಮ ತೀರದಲ್ಲಿರುವ ನಂಜನಗೂಡು ಪುರಾಣ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಪುಣ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ. ನಂಜನಗೂಡಿನ ಹಿಂದಿನ ಹೆಸರು ಗರಳಪುರಿ. ಗರಳ ಎಂದರೆ ವಿಷ ಅರ್ಥಾತ್ ಹಾಲಾಹಲ. ಈ ಹಾಲಾಹಲವನ್ನೇ ಕುಡಿದ ನಂಜುಂಡ ನೆಲೆಸಿಹ ಪುಣ್ಯಭೂಮಿಯೇ ನಂಜನಗೂಡು.

ನಂಜನಗೂಡು ಶ್ರೀಕ್ಷೇತ್ರ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರನಿಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿರುವ ದೊಡ್ಡ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದು, ಯಾತ್ರಿಗಳ ಪಟ್ಟಣವಾಗಿದೆ. ಆರಾಧಕರು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಎರಡು ಬಾರಿ ಸಾವಿರಾರು ಯಾತ್ರಿಕರು ದೊಡ್ಡ ಜಾತ್ರೆ ಮತ್ತು ಚಿಕ್ಕ ಜಾತ್ರೆ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ರಥೋತ್ಸವಕ್ಕೆ ಆಗಮಿಸುವರು. ಶ್ರೀಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ, ದೇವತೆ ಪಾರ್ವತಿ ಅಮ್ಮನವರು, ಗಣಪತಿ, ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಮತ್ತು ಚಂಡೀಕೇಶ್ವರ ವಿಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಐದು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ರಥಗಳಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ವಾಹ್ನ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಜಾತ್ರೆ ದಿನದಂದು ವಿಗ್ರಹಗಳಿಗೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೂಜೆಯ ನಂತರ ರಥದಲ್ಲಿ ರಥಬೀದಿಗಳಲ್ಲಿ ಮೆರವಣಿಗೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾವಿರಾರು ಭಕ್ತರು ಮರದಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿರುವ ರಥಗಳನ್ನು ಎಳೆಯುವರು. ಪಟ್ಟಣವು ಜಾತ್ರೆ ದಿನಗಳ ಮಹೋತ್ಸವವು ಹಬ್ಬದ ವಾತಾವರಣ ಉಂಟು ಮಾಡುತ್ತದೆ . ಇದಲ್ಲದೆ, ಒಂದು ವರ್ಣರಂಜಿತ ತೇಲುವ ಉತ್ಸವ (ತೇಪೋತ್ಸವ) ಸಹ ಆಚರಣೆಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನಡೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ದಿನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಐದು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಭೇಟಿ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಸುಮಾರು 10-20 ಪ್ರವಾಸಿ ಬಸ್ಸುಗಳು ಶ್ರೀಕ್ಷೇತಕ್ಕ್ರೆ ಭೇಟಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ.  ನಂಜನಗೂಡನ್ನು ದಕ್ಷಿಣ ಕಾಶಿ ಎಂದು ಸಹ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ನಂಜನಗೂಡು ಅಕ್ಷರಶಃ ಶ್ರೀ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರನ ವಾಸಿಸುವ ಸ್ಥಳ” ಎಂದು ಅನುವಾದಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

ಪಂಚ ರಥೋತ್ಸವ ಜಾತ್ರೆ:

ಇದು ಮಾರ್ಚ್ 9 ರಂದು ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ಐದು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯಲಿದೆ. ಪ್ರತಿವರ್ಷ ಫಾಲ್ಗುಣ ಅಥವಾ ಚೈತ್ರ ಮಾಸದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಪಂಚರಥೋತ್ಸವ ಜರುಗುತ್ತದೆ. ಅತ್ಯಂತ ಪುರಾತನವಾದ ಸುಮಾರು 80 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ 110 ಟನ್ ತೂಕದ ಈ ಗೌತಮ ರಥದಲ್ಲಿ ಪವಡಿಸುವ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ರಥದ ಪ್ರಯಾಣ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂಭಾಗದಿಂದ ಆರಂಭವಾಗಿ ಬಲಭಾಗದ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ ರಸ್ತೆಯ ರಾಕ್ಷಸ ಮಂಟಪದ ಮೂಲಕ ಮಹಾತ್ಮಾಗಾಂಧಿ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಿ ದೇವಾಲಯದ ಎಡ ಭಾಗಕ್ಕೆ ಬರುವುದರೊಂದಿಗೆ ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ ದೊಡ್ಡ ತೇರು ನೆಲೆ ಸೇರಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಗಣಪತಿ ನಂತರ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ, ಪಾರ್ವತಿ, ಸುಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯ ಮತ್ತು ಚಂಡಿಕೇಶ್ವರ ಸೇರಿದಂತೆ ಪಂಚರಥಗಳ ಮಿಣಿ ಹಿಡಿದು ಉಘೇ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ಎಂದು ಬಹು ಪರಾಕಿನೊಡನೆ ಸಾಗುತ್ತದೆ. ಜಾತ್ರೆಯ ಅಂಗವಾಗಿ ಬರುವ ಭಕ್ತಾದಿಗಳಿಗೆ ನಂಜನಗೂಡಿನ ವಿವಿಧ ಸಂಘ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮಜ್ಜಿಗೆ, ಪಾನಕ ಬೇಲದ, ಹಣ್ಣಿನ ಪಾನಕ, ಸಿಹಿ ತಿನಿಸುಗಳು, ಚಿತ್ರಾನ್ನ, ಮೊಸರನ್ನ, ಬಿಸಿಬೇಳೆ ಬಾತ್, ಪುಳಿಯೋಗರೆಗಳ ಹಾಗೂ ತಿಂಡಿ ತಿನಿಸುಗಳನ್ನು ಪ್ರಸಾದದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರಿಗೆ ವಿತರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರತೀ ಬಾರಿ ದೊಡ್ಡ ಜಾತ್ರೆಗೆ ಸುಮಾರು 1 ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಅಧಿಕ ಭಕ್ತಾದಿಗಳು ಸೇರುತ್ತಾರೆ.

ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳೇನೇನು:

1.ಮೊದಲನೆಯ ದಿನ ಶ್ರೀ ಮನ್ಮಹಾಗೌತಮ ರಥಾರೋಹಣ ಪೂರ್ವಕ ಹಂಸಾರೋಹಣ ನಂತರ ನಟೇಶೋತ್ಸವ.
2.ಎರಡನೆಯ ದಿನ ಮೃಗಯಾತ್ರಾಪೂರ್ವಕ ಅಶ್ವಾರೋಹಣ ನಂತರ ಮಹಾಭೂತಾರೋಹಣೋತ್ಸವ ದೇವೀ ಪ್ರಣಯ ಕಲಹ ಸಂಧಾನೋತ್ಸವ.
3.ಮೂರನೇಯ ದಿನ ಚೂರ್ಣೋತ್ಸವ ಪೂರ್ವಕ ಅವಭತ ತೀರ್ಥಸ್ನಾನ ನಂತರ ರಾತ್ರಿ 7ಕ್ಕೆ ಕಪಿಲಾ ನದಿಯಲ್ಲಿ ತೆಪ್ಪೋತ್ಸವ ನಂತರ ನರಾಂದೋಳಿ ಕಾರೋಹಣೋತ್ಸವ, ಧ್ವಜಾರೋಹಣ.
4.ನಾಲ್ಕನೇ ದಿನ ಪುಷ್ಪಯಾಗಪೂರ್ವಕ ಪಂಚೋಪಚಾರಪೂರ್ವಕ ಕೈಲಾಸಯಾನಾರೋಹಣೋತ್ಸವ.
5.ಐದನೇ ದಿನ ಮಹಾಸಂಪ್ರೋಕ್ಷಣ ಪೂರ್ವಕ ನಂದಿವಾಹನೋತ್ಸವದ ಮೂಲಕ ನಂಜನಗೂಡಿನ ದೊಡ್ಡಜಾತ್ರೆ ಸಂಪನ್ನವಾಗುತ್ತದೆ.

ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಪೂಜೆಗಳು ಬೆಳಗಿನ ವೇಳೆ ನಡೆಯಲಿದೆ. ಬೆಂಗಳೂರು, ಮೈಸೂರು ಸೇರಿದಂತೆ ರಾಜ್ಯದ ಪ್ರಮುಖ ಸ್ಥಳಗಳಿಂದ ನೇರ್ ಬಸ್ ಸೌಲಭ್ಯವಿದೆ. ಮೈಸೂರಿಗೆ ಬಂದು ಅಲ್ಲಿಂದ ನಂಜನಗೂಡಿಗೆ ಹೋಗಬಹುದು. ರೈಲು ಸೌಲಭ್ಯವೂ ಉಂಟು.

ಕ್ಷೇತ್ರದ ಮೂಲ ಹೆಸರು:

ನಂಜು ಅಂದರೆ ವಿಷ ಎಂಬ ಅರ್ಥ, ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ಎಂದರೆ ಶಿವ ಎಂಬ ಅರ್ಥ. ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ವಿಷ ಸೇವಿಸಿದ ದೇವರು ಎಂಬ ಅರ್ಥ. ಸಾಗರದ ಮಹಾ ಮಂಥನ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ವಿಷವು ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಉದ್ಬವಿಸಲು, ಶಿವನು ಆತನ ಪ್ರೀತಿ ಮತ್ತು ಸಹಾನುಭೂತಿ ತೋರಿಸುವ ಸರ್ವೋಚ್ಚದಿಂದ ವಿಷವನ್ನು ನುಂಗಿ ಪವಿತ್ರ ಸ್ಥಾನವು ಗರಳಪುರಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದ ಈಗ ನಂಜನಗೂಡು ಎಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ. ಮತ್ತು ದೇವರು ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ ಎಂದು ನಾಮಧೇಯವಾಗಿದೆ (ತನ್ನ ಗಂಟಲಿನಲ್ಲಿ ವಿಷವನ್ನಿರಿಸಿಕೊಂಡವನು ಎಂದು ಅರ್ಥ) ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು. ನಂಜನಗೂಡು ಶ್ರೀ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ಸ್ಥಳ ಎಂಬ ಅರ್ಥ.

ನಂಜನಗೂಡಿನ ಮಹತ್ವ ಮತ್ತು ಕಥೆಗಳು :.

1. ವಿಷಯುಕ್ತ ಘಟನೆಯ ನಂತರ , ಮಾತೆ ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಸಾಗರದ ಮಥನದಿಂದ ಹೊರ ಬಂದು ಭಗವಾನ್ ಶ್ರೀ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಮದುವೆಯಾಗಲು ಬಯಸಲು ಆಕೆಯ ತಂದೆ ಗರಳಪುರಿ (ನಂಜನಗೂಡು) ಹೋಗಲು ಮತ್ತು ತಪ್ಪಸ್ಸು ಮಾಡಲು ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರನ ಪ್ರಸನ್ನಗೊಳಿಸಲು ಸಲಹೆ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ತಪ್ಪಸ್ಸಿಗೆ ಮೆಚ್ಚಿ ನಂತರ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣುವಿನ ಜೊತೆ ಮದುವೆಯನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾಗಿ ಶಿವನು ನಡೆಸಿದನು. ಕರ್ತನಾದ ಶಿವ ನೈಜ ವಿಶ್ವಾಸ ಮತ್ತು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪೂಜೆ ಸಲ್ಲಿಸುವ ಭಕ್ತರ ಬಯಕೆಗಳನ್ನು ಈಡೇರಿಸಲು ನೆರವೇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.

2. ರಾಕ್ಷಸ ಕೇಸಿ ಚಾತುರ್ಯದಿಂದ ಮೋಹಿನಿ ( ಸ್ತ್ರೀ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಭಗವಾನ್ ವಿಷ್ಣು ) ಯಿಂದ ಅಮೃತವನ್ನು ಸೇವಿಸಿದ ನಂತರ ಕಪಿಲ ಮತ್ತು ಕೌಂಡಿನಿ ನದಿಯ ಸಂಗಮದ ಮೇಲೆ ಬ್ರಹ್ಮದೇವ ನಡೆಸಲ್ಪಡುತ್ತಿರುವ ಒಂದು ಯಜ್ಞವನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಲು ಶಿವನು ಕುಪಿತನಾಗಿ ರಾಕ್ಷಸ ಕೇಸಿಯನ್ನು ಯಜ್ಷ ಕುಂಡದಲ್ಲಿ ಬಿಸಾಡಿ ಚಿತಾ ಭಸ್ಮವನ್ನು ನುಂಗಿದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಶಿವನು ನೋವಿಗೆ ಒಳಗಾಗುವನು. ಆದ್ದರಿಂದ , ಶಿವನಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದ ಭಕ್ತರು ನಿಜವಾದ ಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಮರ್ಪಣೆಯಿಂದ ಅವನಿಗೆ ಸೇವೆ ಮಾಡುವವರಿಗೆ ದೈಹಿಕ ನೋವನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವವರು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದಾಗಿ ಶಿವನು ಕಷ್ಟವನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವನು.

3. ಈ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಪರಶುರಾಮ ಕ್ಷೇತ್ರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಪಿಲ ಮತ್ತು ಕೌಂಡಿನಿ ನದಿಯ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ಸುವರ್ಣಾವತಿ ಕೂಡ ಒಂದು .ಈ ಎರಡು ನದಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸೇರಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಂಗಮದಲ್ಲಿ ಪರುಶುರಾಮನು ತನ್ನ ತಾಯಿ ಶಿರಚ್ಛೇದನ ಮಾಡಿದ ಪಾಪವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳಲು ನದಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಶುದ್ದನಾದನು ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪರಶು ರಾಮನ ತಪ್ಪಸ್ಸಿಗೆ ಶಿವನು ಭಾರೀ ಸಂತೋಷಗೊಂಡು ಯಾರು ನಂಜನಗೂಡು ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಭೇಟಿಯಾಗಿ ಅವರವರ ಸಂಕಲ್ಪಗಳು ಖಂಡಿತವಾಗಿ ಪರಿಣಾಮ ಕಾರಿಯಾಗಲು ಹಾಗೂ ತಮ್ಮ ಯಾತ್ರಾವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಬೇಕಾದರೆ ಪರಶು ರಾಮ ದೇವಸ್ಥಾನ ಭೇಟಿಯಾಗುವುದು ಎಂದು ಆಶೀರ್ವಾದ ನೀಡಿದರು . ಬೆಲ್ಲ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಸ್ಟಲ್ ಉಪ್ಪನ್ನು ಯಾರಾದರೂ ಪರುಶುರಾಮ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂದಿರುವ ಸುವರ್ಣಾವತಿ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಕರಗಲು ಬಿಡಲು ಅವರ ಪಾಪಗಳಿಗೆ ಬೆಲ್ಲ ಮತ್ತು ಉಪ್ಪು  ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಕರಗುವಂತೆ ನಶಿಸುತ್ತದೆ. ಎಂದು ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಪರಶುರಾಮ ಸ್ವತಃ ತನ್ನ ತಾಯಿ ಶಿರಚ್ಛೇದನ ಮಾಡಿ ಅತ್ಯಂತ ಶಿಕ್ಷಾರ್ಹ ಅಪರಾಧ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಬಹು ದಾಗಿದ್ದರೂ ತನ್ನ ಪಾಪವನ್ನು ತಳೆದು ಕೊಂಡನು ಎಂದು ನಂಬಲಾಗಿದೆ .

4 . ಟಿಪ್ಪು  ಸುಲ್ತಾನನು ಭಗವಂತನ ಮೇಲೆ ನಂಬಿಕೆ ಹೊಂದಿದ್ದರು :ಮೈಸೂರು ರಾಜ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ರವರ ಅಚ್ಚುಮೆಚ್ಚಿನ ಆನೆಯ ಕಣ್ಣು ಬೇನೆಯ ರೋಗಕ್ಕೆ ಲೆಕ್ಕವಿಲ್ಲದ ವೈದ್ಯಕೀಯ ಚಿಕಿತ್ಸೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದರೂ ಕಣ್ಣಿನ ರೋಗ ಸಂಸ್ಕರಿಸಲಿಲ್ಲ . ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನನು ಬೇರೆಯವರ ಸಲಹೆಯಂತೆ ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರನನ್ನು ಪ್ರಾರ್ಥಸಲು ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ. 48 ದಿನಗಳ ಕಾಲ ಆನೆ ಕಪಿಲ ನದಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ನಾನ ಮತ್ತು ಅಭಿಷೇಕ ಮತ್ತು ಅರ್ಚನಾ ನಡೆಸಲಾಯಿತು ಪ್ರಾರ್ಥನೆಗಳು ಮಾಡ ಲಾಗಿತ್ತು . ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಹಿತಕರವಾದ ಅಚ್ಚರಿ ಹುಟ್ಟಿಸು ವಂತೆ , ಆನೆ ದೃಷ್ಟಿ ಮರುಗಳಿಸಲು ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ದೇವರನ್ನು ಟಿಪ್ಪುಸುಲ್ತಾನನು “ ಹಕೀಮ್ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ “ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಯಿತು .ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ನಂತರ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಪಚ್ಚೆಯಲ್ಲಿ ಹಾರ ಜೊತೆಗೆ ಜೇಡ್‌ನಿಂದ ( ಅಮೂಲ್ಯ ಹಸಿರು ಕಲ್ಲು ) ಮಾಡಿದ ಶಿವ ಲಿಂಗವನ್ನು ದಾನ ಮಾಡಿದ ಹಕೀಮ್ ವೈದ್ಯರು , ಲಾರ್ಡ್ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ ಸಹ “ ವೈದ್ಯ ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರ “ ಎಂದು ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ಭಕ್ತರು ಬಳಲಸುತ್ತಿರುವ ಒಂದು ವೈದ್ಯ ಆಗಿದೆ . ಇತಿಹಾಸ ಕಳೆದರೂ , ನಂಜನಗೂಡು ಮರೆಯಲಾಗದ ಪ್ರಮುಖ ಶೈವ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದೆ. ನಂಜನಗೂಡು ಕನಿಷ್ಠ 1000 ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಅಸ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಬಂದಿದೆ ಎಂದು ತೋರಿಸಲು ಪುರಾವೆಯಿದೆ . ನಂಜನಗೂಡುನಲ್ಲಿ ಲಿಂಗವು ಪವಿತ್ರ ಎಂಬುದಾಗಿ ಗೌತಮ ಋಷಿ ಇಲ್ಲಿ ಉಳಿದಿದ್ದರು.

ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ: –

ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ದೇವಸ್ಥಾನದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಆಳಿದ ವಿವಿಧ ರಾಜಮನೆತನಗಳ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಅಂಚೆಚೀಟಿ ಹೊಂದಿದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿ ಗಂಗಾ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಹೊಯ್ಸಳರಿಗೆ ಮಂಟಪ ಹೆಸರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು 13 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ. ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯ ಕರ್ನಾಟಕದ ದೊಡ್ಡ ದೇವಾಲಯಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ . ದೇವಾಲಯದ ಸಂಕೀರ್ಣ ವಾಸ್ತು ಶಿಲ್ಪದ ಅಚ್ಚರಿಯ ವಸ್ತುವಾಗಿದೆ . ಇದು ವಿಜಯ ನಗರ ರಾಜರು , ಹೊಯ್ಸಳರ ಮತ್ತು ಒಡೆಯರಗಳಿಗೆ ಗಂಗರ ಕಾಲದ ಅನೇಕ ಶೈಲಿಗಳನ್ನು ಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ . ಕಲಾ ಇತಿಹಾಸ ಕಾರರ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಹೊಯ್ಸಳ ಶೈಲಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತದೆ 1517 ರಿಂದ ದಿನಾಂಕ ವಿಷ್ಣುವಿನ ದೇವಾಲಯ ಬಳಿ ಚಪ್ಪಡಿ ಮೇಲೆ ಶಾಸನ ಇದು ದಾನವಾಗಿ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ , ಹಾಗೆಯೇ ಮೂಲ ದೇವಾಲಯದ ಮುಂದೆ ಮಂಟಪ ಒಂದು 13 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊಡುಗೆ ಎಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನ ಕಾಲದ ಪ್ರಕಾರ 385 ಅಡಿ ಉದ್ದ ಮತ್ತು 160 ಅಡಿ ಅಗಲವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು 50,000 ಚದರ ಅಡಿ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದೆ . ಪಶ್ಚಿಮ ಮುಖ್ಯ ಗೋಪುರ ( 1845 ರಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣ ರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ) 120 ಅಡಿ ಹೆಚ್ಚು .((( 9 ಮಹಡಿಗಳ ಗೋಪುರವನ್ನು ದ್ರಾವಿಡ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ ಪ್ರದರ್ಶನ ಪ್ರತಿ 3 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದ ಟೂಕ್ಕೊ ಚಿತ್ರಗಳು , ಅಲಂಕಾರಗಳು , 7 ಚಿನ್ನದ ಕಳಸ ಹೊಂದಿದೆ))) .

ಮೈಸೂರಿಗೆ ಸಮೀಪದಲ್ಲೇ ಇರುವ ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಮೈಸೂರು ಅರಸರಾದ ಮುಮ್ಮಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರು ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರಗೊಳಿಸಿದರು. ಶ್ರೀಕಂಠಮುಡಿಯನ್ನೂ ನೀಡಿದರು. ದೇಗುಲದ ಗೋಪುರ ನಿರ್ಮಾಣ ಆಗಿದ್ದೂ ಇವರ ಕಾಲದಲ್ಲೇ.

ನಂಜುಂಡನಾದ ಕಥೆ:

ಪುರಾಣ -ಪುಣ್ಯಕಥೆಗಳ ರೀತ್ಯ ಅಮೃತವನ್ನು ಪಡೆಯಲೋಸುಗ ದೇವ-ದಾನವರು, ಮಂದಾರ ಪರ್ವತವನ್ನು ಕಡೆಗೋಲನ್ನಾಗಿಯೂ, ವಾಸುಕಿ ಎಂಬ ಮಹಾ ಸರ್ಪವನ್ನು ಹಗ್ಗವನ್ನಾಗಿಯೂ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕ್ಷೀರಸಮುದ್ರವನ್ನು ಕಡೆದಾಗ, ಲಕ್ಷ್ಮಿಯೂ, ಕಲ್ಪವೃಕ್ಷವೂ, ಕಾಮಧೇನುವೂ, ಅಮೃತವೂ ಜೊತೆಗೆ ಭಯಂಕರ ಹಾಲಾಹಲವೂ ಹೊರ ಬಂದಿತು. ಈ ಮಹಾ ಹಾಲಾಹಲವು ಇಡೀ ಭೂಮಂಡಲವನ್ನೇ ಆವರಿಸಿ ಸಕಲ ಜೀವರಾಶಿಗಳನ್ನೂ ಬಲಿತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವುದೆಂಬ ಭೀತಿಯಿಂದ ಎಲ್ಲರೂ ಥರಥರ ನಡುಗುತ್ತಲಿರುವಾಗ, ಲೋಕರಕ್ಷಕನಾದ ಮಹಾಶಿವನು ಆ ಕಾರ್ಕೋಟಕ ವಿಷವನ್ನು ನುಂಗಿದನಂತೆ. ಆದರೆ ಶಿವೆಯು ವಿಷವು ಉದರಸೇರದಂತೆ ಗಂಟಲಲ್ಲೇ ತಡೆದಳಂತೆ. ಹೀಗಾಗೇ ಶಿವ ನೀಲಕಂಠನಾದ. ನಂಜುಂಡನಾದ.

ಸ್ಥಳ ಪುರಾಣ:

ಲೋಕರಕ್ಷಕನಾದ ನಂಜುಂಡ ಶ್ರೀಕಂಠೇಶ್ವರನಾಗಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ಊರೇ ಗರಳಪುರಿ ಅರ್ಥಾತ್ ನಂಜನಗೂಡು. ಕೃತಯುಗದಲ್ಲಿ ಪರಶುರಾಮರಾಗಿ ಅವತಾರವೆತ್ತಿದ ಶ್ರೀಮನ್ನಾರಾಯಣನಿಂದ ಪ್ರಕಾಶಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಈಶ್ವರನು ಇಲ್ಲಿ ತಾಂಡವೇಶ್ವರನಾಗಿ, ನಂಜುಂಡೇಶ್ವರನಾಗಿ ಭಕ್ತ ಜನಕೋಟಿಯನ್ನು ಕಾಯುತಿಹನು ಎನ್ನುತ್ತದೆ ಸ್ಥಳಪುರಾಣ.

–ಮ.ನ. ಲತಾಮೋಹನ್ , ಮೈಸೂರು