ಧಾರವಾಡದಲ್ಲಿದ್ದಾಗ ನಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ನನ್ನ ತಂದೆ, ತಾಯಿ ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾಗಿ ಆದರೆ ಸರಳವಾಗಿ ಕುಟುಂಬದ ಹಬ್ಬವನ್ನಾಗಿ ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ನನ್ನ ವಿವಾಹವಾದ ಮೇಲೆ ಕಳೆದ 46 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ನನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಈ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾಗಿ, ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಒಂದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಹಾಗೂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ರೂಪವನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ಸುಮಾರು 50 ಜನ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು, ಯಾವ ಜಾತಿ ಭೇಧವಿಲ್ಲದೇ ಆಚರಿಸಿ, ಸಾಮೂಹಿಕ ಹಾಡುಗಳು, ಒಗಟುಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡು ನಗುತ್ತಾ, ನಗಿಸುತ್ತಾ ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದಳು. ಪುರೋಹಿತರು ಬಂದಾಗ ಅವರು ಪೂಜೆ ಮಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಹೆಚ್ಚಿನ ಬಾರಿ ನನ್ನ ತಂದೆ ಅಥವಾ ನಾನು ಪೂಜೆ ಮಾಡಿಸುತ್ತಿದ್ದೆ. ಈ ಸಂಧರ್ಭದಲ್ಲಿ ನನ್ನ ತಮ್ಮಂದಿರು ಅವರ ಪತ್ನಿಯರು, ಮಕ್ಕಳು, ಮೊಮ್ಮಕ್ಕಳು ಎಲ್ಲಾ ಸೇರಿ ಒಂದು ಇಡೀ ದಿನ ಕುಟುಂಬದ ಉತ್ಸವವಾಗಿ ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಬಾಳೆ ಎಲೆಯ ಮೇಲೆ ಪಾಯಸ, ಹೋಳಿಗೆ, ಆಂಬೊಡೆ, ಮಜ್ಜಿಗೆಹುಳಿ ಇವುಗಳ ಮೂಲಕ ಮಧ್ಯಾಹ್ನದ ಊಟದಲ್ಲಿ, ಆ ವರಮಹಾಲಕ್ಷಿ ದೇವಿಯ ಪ್ರಸಾದವಾಗಿ 5 ರೀತಿಯ ಅನ್ನವನ್ನು ಬಡಿಸುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಆ ಸಂಜೆ ನಮ್ಮ ಬೀದಿಯ, ಅಕ್ಕಪಕ್ಕ ಬೀದಿಗಳ ಮಿತ್ರರು, ಬಂಧುಗಳು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಕಡಲೆಕಾಳಿನ ಗುಗ್ಗರಿ, ತೆಂಗಿನಕಾಯಿ, ರವಿಕೆ ಕಣ, ಎಲೆಅಡಿಕೆ, ಅರಿಶಿನ, ಕುಂಕುಮ ಕೊಟ್ಟು ಎಲ್ಲಾ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ನಮಸ್ಕರಿಸಿ ಆರ್ಶೀವಾದ ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದಳು ನನ್ನ ಹೆಂಡತಿ. ಈಗ ಈ ವರಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಹಬ್ಬದ ಬಗ್ಗೆ ಕೆಲವು ವಿವರಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದೇನೆ.
ವಿವಾಹಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ಇಡೀ ಕುಟುಂಬಕ್ಕೆ, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ತಮ್ಮ ಪತಿ ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಆಶೀರ್ವಾದ ಪಡೆಯಲು ಈ ಪವಿತ್ರ ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮಗ್ರಂಥಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಈ ಶುಭ ದಿನದಂದು ಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಪೂಜಿಸುವುದು ಅಷ್ಟಲಕ್ಷ್ಮಿಯನ್ನು – ಪ್ರೀತಿ, ಸಂಪತ್ತು, ಶಕ್ತಿ, ಶಾಂತಿ, ಖ್ಯಾತಿ, ಆನಂದ, ಭೂಮಿ ಮತ್ತು ವಿದ್ಯೆಯ ಎಂಟು ದೇವತೆಗಳನ್ನು – ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಸಮಾನವಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಬಲವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಜಾತಿ ಮತ್ತು ಧರ್ಮದ ತಾರತಮ್ಯವಿಲ್ಲದೆ ಎಲ್ಲರೂ ಈ ವ್ರತವನ್ನು ಆಚರಿಸಬಹುದು. ಭಾರತದ ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶ, ಕರ್ನಾಟಕ, ಉತ್ತರ ತಮಿಳುನಾಡು ಮತ್ತು ತೆಲಂಗಾಣ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತವನ್ನು ಪೂರ್ಣ ಉತ್ಸಾಹ ಮತ್ತು ನಂಬಿಕೆಯಿಂದ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಆಚರಣೆಯನ್ನು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲೂ ಕಾಣಬಹುದು. ದೇಶದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವ್ರತದ ಜನಪ್ರಿಯತೆಯಿಂದಾಗಿ, ಕೆಲವು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತವು ಐಚ್ಛಿಕ ರಜಾದಿನವಾಗಿದೆ.
ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತದ ಆಚರಣೆಗಳು:
ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧತೆಗಳು ವ್ರತ ಆಚರಿಸುವ ಹಿಂದಿನ ದಿನವಾದ ಗುರುವಾರದಿಂದಲೇ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತವೆ. ಪೂಜೆಗೆ ಬೇಕಾದ ಎಲ್ಲಾ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಒಂದು ದಿನ ಮೊದಲು ಜೋಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತದ ದಿನವಾದ ಶುಕ್ರವಾರ, ಭಕ್ತರು ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಬೇಗನೆ ಎದ್ದು ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ಸಿದ್ಧರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಪೂಜೆಗೆ ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಎದ್ದೇಳಲು ಅನುಕೂಲಕರವಾದ ಸಮಯವೆಂದರೆ ‘ಬ್ರಹ್ಮ ಮುಹೂರ್ತ’. ಸೂರ‍್ಯೋದಯಕ್ಕೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಮೊದಲು. ಬೆಳಗಿನ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮುಗಿಸಿದ ನಂತರ, ಭಕ್ತರು ಮನೆ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಪೂಜಾ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾದ ‘ಕೋಲಂ’ (ರಂಗೋಲಿ) ಯನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮುಂದಿನ ಹಂತವೆಂದರೆ ‘ಕಲಶ’ ತಯಾರಿಕೆ. ನೀವು ಬೆಳ್ಳಿ ಅಥವಾ ಕಂಚಿನ ಪಾತ್ರೆಯನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಬಹುದು. ಅದನ್ನು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸಿ ಶ್ರೀಗಂಧದ ಪೇಸ್ಟ್‌ನಿಂದ ಲೇಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಕಲಶದ ಮೇಲೆ ‘ಸ್ವಸ್ತಿಕ’ ಚಿಹ್ನೆಯನ್ನು ಬರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ನಂತರ ಕಲಶವನ್ನು ನೀರು ಅಥವಾ ಹಸಿ ಅಕ್ಕಿ, ಒಂದು ನಿಂಬೆ, ನಾಣ್ಯಗಳು, ಜೀರುಂಡೆ ಕಾಯಿ ಮತ್ತು ಐದು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಎಲೆಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ‘ಕಲಶ’ ಪಾತ್ರೆಯೊಳಗೆ ತುಂಬಲು ಬಳಸುವ ವಸ್ತುಗಳ ಆಯ್ಕೆಯು ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಅರಿಶಿನ, ಕಪ್ಪು ಮಣಿಗಳು, ಕನ್ನಡಿ, ಸಣ್ಣ ಕಪ್ಪು ಬಳೆಗಳು ಅಥವಾ ಬಾಚಣಿಗೆಯನ್ನು ಸಹ ಪಾತ್ರೆಯನ್ನು ತುಂಬಲು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ನಂತರ ಕಲಶದ ಕುತ್ತಿಗೆಯನ್ನು ಶುದ್ಧವಾದ ಬಟ್ಟೆಯಿಂದ ಮುಚ್ಚಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಬಾಯಿಯನ್ನು ಮಾವಿನ ಎಲೆಗಳಿಂದ ಮುಚ್ಚಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ, ಅರಿಶಿನದಿಂದ ಸವರಿದ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯನ್ನು ಕಲಶದ ಬಾಯಿಯನ್ನು ಮುಚ್ಚಲಾಗುತ್ತದೆ. ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯ ಮೇಲೆ, ಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯ ಚಿತ್ರವನ್ನು ಅಂಟಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಅಥವಾ ಅರಿಶಿನ ಪುಡಿಯಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈಗ ಕಲಶವು ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯ ಸಂಕೇತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಪೂರ್ಣ ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.ಈ ಕಲಶವನ್ನು ಅಕ್ಕಿಯ ರಾಶಿಯ ಮೇಲೆ ಇಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಭಕ್ತರು ಮೊದಲು ಗಣೇಶನನ್ನು ಪೂಜಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುತ್ತಾರೆ. ಲಕ್ಷ್ಮಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವ ‘ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಸಹಸ್ರನಾಮ’ ದಂತಹ ಶ್ಲೋಕಗಳನ್ನು ಪಠಿಸುವ ಮೂಲಕ ಪೂಜೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಸಿಹಿತಿಂಡಿಗಳನ್ನು ನೈವೇದ್ಯವಾಗಿ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ದಕ್ಷಿಣ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ಪೊಂಗಲ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಸಾದವಾಗಿಯೂ ಅರ್ಪಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಕಲಶದ ಮೇಲೆ ಆರತಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪೂಜೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಮಹಿಳೆಯರು ತಮ್ಮ ಕೈಗಳಿಗೆ ಹಳದಿ ದಾರವನ್ನು ಕಟ್ಟಬೇಕು. ಕೆಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ, ಕಲಶದ ಹಿಂದೆ ಕನ್ನಡಿಯನ್ನು ಸಹ ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಳಸಲು ಸಿದ್ಧ ಕಲಶ ಮಡಕೆಗಳು ಮಾರುಕಟ್ಟೆಗಳಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದೆ. ವರಲಕ್ಷ್ಮಿ ವ್ರತವನ್ನು ಆಚರಿಸುವ ಮಹಿಳೆಯರು ನಿರ್ಧಿಷ್ಟ ರೀತಿಯ ಆಹಾರಗಳನ್ನು ಸೇವಿಸುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಬೇಕು. ಆದಾಗ್ಯೂ ಇದು ಪ್ರದೇಶದಿಂದ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ, ಈ ವ್ರತವನ್ನು ಆಚರಿಸುವವರು ಪೂಜಾ ಸಮಾರಂಭದ ಅಂತ್ಯದವರೆಗೆ ಉಪವಾಸ ಮಾಡಬೇಕು.ಪೂಜೆಯ ಮರುದಿನ, ಶನಿವಾರ, ಭಕ್ತರು ಸ್ನಾನ ಮಾಡಿ ನಂತರ ಪೂಜೆಗೆ ಬಳಸಿದ ಕಲಶವನ್ನು ಬಿಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಕಲಶದೊಳಗಿನ ನೀರನ್ನು ಮನೆಯಾದ್ಯಂತ ಸಿಂಪಡಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅಕ್ಕಿಯನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದರೆ ಅದನ್ನು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಅಕ್ಕಿಯೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಎನ್.ವ್ಹಿ.ರಮೇಶ್
ವರಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಹಬ್ಬದ..ಲೇಖನ ಸಾಂದರ್ಭಿಕ ವಾಗಿ ದೆ ಸಾರ್
ಮಾಹಿತಿ ಪೂರ್ಣ ಲೇಖನ
ವರಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಹಬ್ಬದ ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತವಾದ ಆಚರಣೆಯ ಕುರಿತು ಮೂಡಿಬಂದ ಸಮಯೋಚಿತ ಲೇಖನ ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ.
ಲೇಖನ ಹಬ್ಬದ ಆಚರಣೆ ಹಾಗೂ ಪದ್ಧತಿಗಳ ಕುರಿತಾಗಿ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ವಿವರಣೆ ನೀಡುತ್ತದೆ.