ಅಶೋಕ ಚಕ್ರದ ಯಶೋಗಾಥೆ…….
ಕರೆನ್ಸಿ ನೋಟುಗಳ ಮೇಲೆ, ಪಾಸ್ ಪೋರ್ಟ್ ನಲ್ಲಿ, ಸರಕಾರಿ ದಾಖಲೆಗಳಲ್ಲಿ, ಶಾಲಾ ಕಾಲೇಜುಗಳ ಧ್ವಜಸ್ತಂಭಗಳಲ್ಲಿ , ಹೀಗೆ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಗೌರವಯುತವಾಗಿ ಬಳಸುವ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಲಾಂಛನವನ್ನು ನಾವೆಲ್ಲಾ ನೋಡಿದ್ದೇವೆ. ಬೆನ್ನಿಗೆ ಬೆನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡಂತಿರುವ ನಾಲ್ಕು ಸಿಂಹಗಳು ಚಕ್ರದ ಚಿಹ್ನೆಯುಳ್ಳ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಪೀಠದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವ ಈ ಲಾಂಛನವನ್ನು, ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಸ್ತೂಪದಿಂದ ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಚರಿತ್ರೆಯ ಪಾಠಗಳಲ್ಲಿ ಓದಿದ್ದೇವೆ. ಕ್ರಿ.ಪೂ 273 ಇಸವಿಯಿಂದ ಕ್ರಿ.ಪೂ 232 ರ ವರೆಗೆ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಮೌರ್ಯ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನಾಳಿದ , ‘ದೇವಾನಾಂಪ್ರಿಯ’ ಎಂಬ ಬಿರುದಾಂಕಿತ, ಆಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಹೆಸರು ಅಜರಾಮರ. ನಮ್ಮ ರಾಷ್ಟ್ರಧ್ವಜದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾದ ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವು, ಸಾಮ್ರಾಟ್ ಅಶೋಕನ ‘ಸಿಂಹಶೀರ್ಷ’ ಚಿಹ್ನೆಯಾಗಿದೆ.
ಅತಿಯಾದ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ ವಿಸ್ತರಣೆಯ ಮದದಲ್ಲಿದ್ದ ಅಶೋಕನು ಕ್ರಿ.ಪೂ 261 ರಲ್ಲಿ, ನಡೆದ ‘ಕಳಿಂಗ’ ಮಹಾಯುದ್ದದಲ್ಲಿ ಜಯ ಗಳಿಸಿದ, ಆದರೆ ರಣರಂಗದ ಭೀಕರ, ಭೀಭತ್ಸ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಕಣ್ಣಾರೆ ಕಂಡು, ಸಾವಿರಾರು ಸಾವು ನೋವುಗಳಿಗೆ ತಾನೇ ಕಾರಣ ಎಂದು ಮನಗಂಡು, ಹೃದಯ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಗಿ ಶಸ್ತ್ರಸನ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದ ಸ್ಥಳವು, ಈಗಿನ ಒಡಿಶಾ ರಾಜ್ಯದ ಧೌಲಗಿರಿ ಎಂಬಲ್ಲಿದೆ. ಆಮೇಲೆ, ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ ಅಶೋಕನು ತನ್ನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಹಲವೆಡೆ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು, ಹೀಗೆ ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಸ್ತೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿರುವ ‘ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪ’ವು ಪ್ರಮುಖವಾದುದು .
ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಪವಿತ್ರ ತೀರ್ಥಕ್ಷೇತ್ರವಾದ ವಾರಣಾಸಿಯಿಂದ ಸುಮಾರು 13 ಕಿ.ಮಿ ದೂರದಲ್ಲಿ, ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಹಿರಿಮೆಯುಳ್ಳ ‘ಸಾರನಾಥ’ ನಗರಿಯಿದೆ. ಇದು ಸಾರಂಗ ಅಥವಾ ಜಿಂಕೆಗಳ ತಾಣವಾದುದರಿಂದ ಊರಿನ ಹೆಸರು ‘ಸಾರಂಗನಾಥ’ವಾಗಿ, ಆಡುಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಸಾರನಾಥವಾಯಿತು. ಇಲ್ಲಿ ಈಗಲೂ ಜಿಂಕೆಗಳ ಉದ್ಯಾನವನವಿದೆ ಸಾರನಾಥ ಹಾಗೂ ಸುತ್ತುಮುತ್ತಲಿನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಕೈಗೊಂಡ ಉತ್ಖನನದ ವೇಳೆ ಅನೇಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಬೌದ್ಧ ವಿಹಾರಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ತೂಪಗಳ ಅವಶೇಷಗಳು ಲಭಿಸಿದ್ದು, ಇವು ಆ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮವು ವಿಕಸನವಾದುದರ ಬಗ್ಗೆ ಕುರುಹಾಗಿವೆ. ಪ್ರಸ್ತುತ ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ, ಬೃಹದಾಕಾರದ ಪ್ರಾಚೀನ ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪ, ಪ್ರಾಚ್ಯ ಇಲಾಖೆಯವರು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಮ್ಯೂಸಿಯಂ, ಜಪಾನಿ ಪಗೋಡ ಶೈಲಿಯ ಸ್ತೂಪ, ಸುಂದರವಾದ ವಿವಿಧ ಗಾತ್ರ ಹಾಗೂ ವಿಭಿನ್ನ ಶೈಲಿಯ ಬುದ್ಧನ ವಿಗ್ರಹಗಳು ಹಾಗೂ ಜಿಂಕೆವನ ಮುಖ್ಯ ಪ್ರವಾಸಿ ಆಕರ್ಷಣೆಗಳು.
ಹಚ್ಚಹಸಿರಿನ ಉದ್ಯಾನವನದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟಿಗೆ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿ ಭವ್ಯವಾಗಿ ಕಾಣುವ ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪ, ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸುವ ನೂರಾರು ಚಿಕ್ಕ ಪುಟ್ಟ ಸ್ತೂಪಗಳು, ಕೆಂಪು-ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಉಡುಗೆಯನ್ನು ತೊಟ್ಟು ಸ್ತೂಪದ ಮುಂದೆ ಮಂಡಿಯೂರಿ ಕುಳಿತು ಮಂತ್ರಪಠಣ ಮಾಡುವ ಬೌದ್ಧ ಮತಾನುಯಾಯಿಗಳು, ನಿಶ್ಶಬ್ದವಾಗಿ ಧ್ಯಾನ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಇನ್ನು ಕೆಲವರು, ಅತ್ತಿತ್ತ ಸುತ್ತಾಡುವ ಸ್ವದೇಶಿ ಮತ್ತು ವಿದೇಶಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರು, ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿರುವ ಜಿಂಕೆವನ…ಇವು ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ ಎದುರಾಗುವ ದೃಶ್ಯಗಳು.
ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ ಸಾಮ್ರಾಟ್ ಅಶೋಕನು ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪವು ಇಂದಿಗೂ ಸುದೃಢವಾಗಿದೆ. ಕೆಂಪು ಇಟ್ಟಿಗೆ ಹಾಗೂ ಮರಳುಕಲ್ಲಿನಿಂದ ಕಟ್ಟಲಾದ ಸ್ತೂಪವು 43.6 ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರ ಹಾಗೂ 28 ಮೀಟರ್ ಸುತ್ತಳತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ದೂರದಿಂದಲೇ ಪ್ರವಾಸಿಗರನ್ನು ಸೆಳೆಯುತ್ತದೆ.ಈಗ ‘ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪ’ ಇರುವ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಗೌತಮ ಬುದ್ಧನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಅಷ್ಟ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಬೋಧಿಸಿದ ಎಂದು ನಂಬಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಆಧುನಿಕ ಸಲಕರಣೆಗಳು, ಯಂತ್ರಗಳು ಇಲ್ಲದಿದ್ದ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟೊಂದು ಬೃಹದಾದ. ಭವ್ಯವಾದ, ಸುಸ್ಥಿರವಾದ ಸ್ತೂಪವನ್ನು ಹೇಗೆ ಕಟ್ಟಿದರು ಎಂಬುದು ಅಚ್ಚರಿ ಮೂಡಿಸುತ್ತದೆ. ಧಮೇಕ್ ಸ್ತೂಪವು ಮೌರ್ಯರ ಕಾಲದ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ಕಟ್ಟಡ ವಿನ್ಯಾಸ ಹಾಗೂ ನಿರ್ಮಾಣದ ಬಗ್ಗೆ ಅವರಿಗಿದ್ದ ಕೌಶಲಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಅಚ್ಚರಿ ಸ್ತೂಪದ ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ಮೌರ್ಯರ ಕಾಲದ ಬ್ರಾಹ್ಮಿ ಭಾಷೆಯ ಶಾಸನಗಳು, ವಿವಿಧ ರೇಖಾಚಿತ್ರಗಳಿವೆ
ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ ಅಶೋಕ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯು ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಸ್ತಂಭದಲ್ಲಿದ್ದ ‘ಸಿಂಹ ಶೀರ್ಷ’ ದ ಕೆತ್ತನೆಯು ಅಮೋಘವಾಗಿದೆ. ಸಾರಾನಾಥದ ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಭವನ್ನು ಚೂನಾರ್ ಪರ್ವತಗಳಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದ್ದ ವಿಶಿಷ್ಟ ಮರಳುಕಲ್ಲುಗಳಿಂದ ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರವಾಗಿ ರಚಿಸಲಾಯಿತು. ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ತಲೆಕೆಳಗಾಗಿ ಹಿಡಿದ ಕಮಲದ ಹೂವಿನ ಆಕಾರದಲ್ಲಿ, 2 ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಅರಳಿದ ಕಮಲದ ಎಳೆಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ಪೀಠವಿದೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ಸುಮಾರು ಒಂದು ಅಡಿ ಎತ್ತರದ, ಎರಡು ಅಡಿ ಸುತ್ತಳತೆಯ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಲ್ಲಿನ ಪೀಠವಿದೆ. ಈ ಪೀಠದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ದಿಕ್ಕಿಗೂ ನಾಲ್ಕು ಚಕ್ರಗಳಿವೆ. ಪ್ರತಿ ಚಕ್ರದಲ್ಲಿಯೂ 24 ಗೆರೆಗಳಿದ್ದು ಇವು ಬೌದ್ಧರ ಆಚರಣೆಗಳ ಸಂಕೇತ. ಪ್ರತಿ ಎರಡು ಚಕ್ರಗಳ ಮಧ್ಯೆ ತಲಾ ಒಂದು ಆನೆ, ವೃಷಭ, ಕುದುರೆ, ಸಿಂಹಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದ್ದು, ಇವು ಬುದ್ಧನ ಜೀವನದ ಘಟ್ಟಗಳ ಸೂಚಕವಂತೆ. ಈ ಕಲ್ಲಿನ ಪೀಠದ ಮೇಲೆ, ಬೆನ್ನಿಗೆ ಬೆನ್ನು ಜೋಡಿಸಿಕೊಂಡ, ಬಾಯಿ ತೆರೆದ ನಾಲ್ಕು ಸಿಂಹಗಳನ್ನು ಬಹಳ ಕಲಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಕೆತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರತಿ ಸಿಂಹವೂ 3 ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರವಾಗಿದೆ. ಈ ಸಿಂಹಶೀರ್ಷವೇ ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಲಾಂಛನ.
ಸಿಂಹಶೀರ್ಷವನ್ನಿರಿಸಿದ್ದ ಕಲ್ಲಿನ ಕಂಬವು 50 ಅಡಿಗಳಷ್ಟು ಎತ್ತರವಿದ್ದಿರಬಹುದು ಎಂದು ಲಭ್ಯ ಅವಶೇಷಗಳ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಊಹಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಸ್ತಂಭ ಮುರಿದು ಬಿದ್ದು, ಸಿಂಹಶೀರ್ಷವು ಸ್ವಲ್ಪಮಟ್ಟಿಗೆ ಹಾನಿಗೊಳಗಾದರೂ, ತನ್ನ ಬಹುತೇಕ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನುಳಿಸಿಕೊಂಡು ಮ್ಯೂಸಿಯಂನಲ್ಲಿ ಭದ್ರವಾಗಿದೆ.
ಬದಲಾದ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಾರನಾಥದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಧರ್ಮವು ಕ್ಷೀಣಿಸಿ, ಸ್ಮಾರಕಗಳು ಅವಗಣನೆಗೊಳಗಾದುವು. 19ನೆಯ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಪ್ರಾಚ್ಯ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಾರನಾಥದ ಅವಶೇಷಗಳು, ಅಶೋಕ ಸ್ತಂಭದ ಭಾಗಗಳು ಲಭಿಸಿದುವು. ಈಗಿನ ಸಾರನಾಥವು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಆಕರ್ಷಣೆ, ಬೌದ್ಧಧರ್ಮೀಯರಿಗೆ ಪವಿತ್ರ ತಾಣ, ಇತಿಹಾಸಕಾರರಿಗೆ ಕುತೂಹಲದ ಸ್ಥಳ ಹಾಗೂ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಲೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಬಯಸುವವರಿಗೆ ಮಾಹಿತಿಯ ಆಕರವಾಗಿದೆ ಎನ್ನಬಹುದು.
ಸಾರನಾಥವನ್ನು ತಲಪುವ ಬಗೆ :
ಸಾರನಾಥದ ಸಮೀಪದ ವಾರಣಾಸಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ನಗರಗಳಿಂದ ವಿಮಾನ, ರೈಲು ಅಥವಾ ರಸ್ತೆಸಾರಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕವಿದೆ. ವಾರಣಾಸಿಯಿಂದ ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲಕ ಸುಲಭವಾಗಿ ಸಾರನಾಥವನ್ನು ತಲಪಬಹುದು. ಇಲ್ಲಿ ಬೇಸಗೆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬಿಸಿಲಿನ ಝಳ ಇರುವುದರಿಂದ ನವಂಬರ್ ನಿಂದ ಮಾರ್ಚ್ ನ ಅವಧಿ ಪ್ರವಾಸಕ್ಕೆ ಹಿತಕಾರಿ.
– ಹೇಮಮಾಲಾ.ಬಿ. ಮೈಸೂರು
(29/07/2018ರ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಬರಹ)
ಒಳ್ಳೆಯ ಮಾಹಿತಿಯುಕ್ತ ಲೇಖನ…ಚೆನ್ನಾಗಿದೆ